Żelazo w żywieniu niemowląt

Autorzy: Dr hab. med. Hanna SZAJEWSKA, Klinika Gastroenterologii i Żywienia Dzieci Akademia Medyczna w Warszawie

Niedobór żelaza jest jednym z najpowszechniej występujących na świecie niedoborów żywieniowych o potencjalnie groźnych następstwach. W artykule podsumowano aktualne stanowiska Komitetu Żywienia European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN), Komitetu Żywienia American Academy of Pediatrics oraz Centers for Disease Control and Prevention dotyczące roli żelaza w żywieniu niemowląt, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń jak zapobiegać niedoborowi żelaza.

Reklama

Wstęp

Niedobór żelaza jest jednym z najpowszechniej występujących na świecie niedoborów żywieniowych o potencjalnie groźnych następstwach. W krajach Europy Zachodniej i USA stwierdza się go u 3-5% dzieci, natomiast w krajach rozwijających się - prawie u 75% dzieci¹. Sugeruje się, że niedobór żelaza może upośledzać rozwój ruchowy i intelektualny dziecka, a zaburzenia te mogą być nieodwracalne. W artykule podsumowano aktualne stanowiska Komitetu Żywienia European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN)², Komitetu Żywienia American Academy of Pediatrics³ oraz Centers for Disease Control and Prevention¹ dotyczące roli żelaza w żywieniu niemowląt, ze szczególnym uwzględnieniem zaleceń dla lekarzy pierwszego kontaktu, jak zapobiegać niedoborowi żelaza.

Żelazo

Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, obecnym w prawie wszystkich komórkach, w tym m.in. w dwóch najważniejszych ferroproteinach - hemoglobinie, biorącej udział w transporcie tlenu i mioglobinie, występującej w mięśniach i odgrywającej rolę w magazynowaniu tlenu. Inne ferroproteiny, jak cytochromy, katalazy, peroksydazy, odgrywają rolę w metabolizmie komórkowym.²

Zapotrzebowanie na żelazo

Wprawdzie żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym do życia, ale dokładne jego zapotrzebowanie nie jest znane.² Wyniki badań sugerują, że zdrowe, urodzone o czasie, z prawidłową masą ciała niemowlęta mają zapasy żelaza, które pokrywają ich zapotrzebowanie przez pierwsze 6 miesięcy życia.^{4 5} W tym okresie zapotrzebowanie na żelazo egzogenne, jeżeli w ogóle istnieje, jest minimalne. W drugiej połowie pierwszego roku życia zapotrzebowanie na żelazo gwałtownie wzrasta i szacuje się, że wynosi ok. 1 mg/kg/d.³ W porównaniu z niemowlętami urodzonymi o czasie, z prawidłową lub dużą urodzeniową masą ciała, wcześniaki lub niemowlęta o małej w stosunku do wieku płodowego urodzeniowej masie ciała rodzą się z mniejszymi zapasami żelaza, które wyczerpują się ok. 2-3 miesiąca życia. Szacuje się, że zapotrzebowanie dzienne na żelazo u noworodka urodzonego przedwcześnie wynosi ok. 4 mg/kg/d.^{6 7}

fot.ojoimages

Wchłanianie żelaza

Wchłanianie żelaza dostarczanego z pokarmem odbywa się głównie w dwunastnicy i górnym odcinku jelita czczego. Najlepiej przyswajalna jest postać żelaza dwuwartościowego. W procesie transportu żelaza przez błonę śluzową jelita biorą udział dwa mechanizmy transportowe sprzężone z enzymem zmieniającym stan oksydacji żelaza. Do chwili obecnej zidentyfikowany został tylko jeden z nich - Divalent Metal Transporter I (DMTI)^{8 9} zlokalizowany w błonie przyszczytowej enterocyta; nie zidentyfikowano natomiast transportera w błonie przypodstawnej. We wnętrzu enterocyta żelazo magazynowane jest jako ferrytyna. Wchłanianie żelaza zależy od jego ilości w ustroju, szybkości wytwarzania krwinek czerwonych, ilości i rodzaju żelaza w diecie oraz spożywania substancji nasilających lub hamujących wchłanianie żelaza.^{2 1}

Piśmiennictwo

Źródło tekstu:

Nutricia Polska

Piśmiennictwo

1 Recommendations to prevent and control iron deficiency in the United States. U.S. Department of Health and Human Services for Disease Control and Prevention (CDC). Morbidity and Mortality Weekly Report 1998; 47 (No. RR-3): 1-24 [tłumaczenie polskie: Medycyna Praktyczna Pediatria 2000; 6(12): 95-109; Medycyna Praktyczna Pediatria 2001 ;1(13): 17-25]

2 Aggett P, Agostoni C, Axelsson I, Edwards CA, Goulet O, Hernell O, Koletzko B, Lafeber HN, Michaelsen K, Micheli J-L, Rigo J, Szajewska H, Weaver L T. Iron metabolism and needs in early childhood: do we know enough? J Pediatr Gastroenterol Nutr 2002; 34: 337-45

3 American Academy of Pediatrics. Pediatric Nutrition Handbook. Fourth Edition. 1999

4 Saarinen UM, Siimes MA. Serum ferritin in assessment of iron nutrition in healthy infants. Acta Paediatr Scand 1978;67:745-51.

5 Domellőf M, Cohen RJ, Dewey KG i wsp. Iron supplementation of breastfed Honduran and Swedish infants from 4 to 9 months of age. J Pediatr 2001; 138:679-87

6 Siimes MA, Jarvenpaa AL. Prevention of anemia and iron deficiency in very-low-birth-weight infants. J Pediat 1982; 10 I: 277-80

7 American Academy of Pediatrics, Committee on Nutrition. Iron balance and requirements in infancy. Pediatrics 1969; 43: 134-42

8 Fleming MD, Trenor CC III, Su MA i wsp. Microcytic anaemia mice have a mutation in Nramp2, a candidate iron transporter gene. Nat Genet 1997; 16:383-86

9 Gunshin H, Mackenzie B, Berger UV i wsp. Cloning and characterization of a mammalian proton-coupled metal-ion transporter. Nature 1997;388:482-88

10 Saarinen UM, Siimes MA, Dallman PR. Iron absorption in infants: high bioavailability of breast milk iron as indicated by the extrinsic tag method of iron absorption and by the concentration of serum ferritin. J Pediatr 1977; 91: 36-9

11 Report of the Scientific Committee on Food on the Revision of Essential Requirements of Infant Formulae and Follow-up Formulae.

12 Engelmann MD, Davidsson L, Sandstrőm B i wsp. The influence of meat on nonheme iron absorption in infants. Pediatr Res 1998; 43: 768-73

13 International Nutritional Anemia Consultative. group, World Health Organization, United Nations Children's Fund. Guidelines for the use of iron supplements to prevent and treat iron deficiency anemia. Washington De: ILSI Press; 1998

14 De Maeyer E, Adiels- Tegman M. The prevalence of anaemia in the world. World Health Statistics Quarterly 1985; 38: 302-16

15 British Nutrition Foundation. Iron, the brain and neurodegeneration. [W:] Iron: Nutritional and Physiological Significance. The Report of the British Nutrition Foundation Task Force. London: Chapman & Hall; 1995:88-92

16 Dallman PR, Spirito RA. Brain iron in the rat: extremely slow turnover in normal rats may explain long-lasting effects of early iron deficiency. J Nutr 1977; 107: 1075-81

17 Weinberg J, Brett LP. Levine S i wsp. Long-term effects of early iron deficiency on consummatory behaviour in the rat. Pharmacol Bioehem Behav 1981;4:447-53

18 Martins S, Logan S, Gilbert R. Iron therapy for improving psychomotor development and cognitive function in children under the age of three with iron deficiency anaemia. The Cochrane Library. Issue 2. 2003. Oxford: Update Software.

19 Aukett MA, Parks YA, Scott PH, Wharton BA. Treatment with iron increases weight gain and psychomotor development. Arch Dis Child 1986; 61: 849-57

20 Morais MB. Ferrari AA, Fisberg M. Effect of oral iron therapy on physical growth, Rev Paul Med 1 1993; III: 439-44

21 Moffatt ME, Longstaffe S, Besant J, Dureski C. Prevention of iron deficiency and psychomotor decline in high-risk infants through use of iron-fortified infant formula: a randomized clinical trial. J Pediatr 1994; 125: 527-34

22 Daly A, Mac Donald A, Aukett A, Williams J, Wolf A, Davidson J, Booth IW, Prevention of anaemia in inner city toddlers by an iron supplemented cow's milk formula. Arch Dis Child 1996; 75: 9-16

23 Morley R, Abbott R, Fairweather-Tait S, MacFadyen U, Stephenson T, Lucas A. Iron fortified follow on formula from 9 to 18 months improves iron status but not development or growth: a randomized trial. Arch Dis Child 1999; 81: 247-52

24 Idjradinata P, Watkins WE, Pollitt E. Adverse effect of iron supplementation on weight gain of iron-replete young children. Lancet 1994; 343: 1252-4

25 Dewey KG, Domellof M, Cohen RJ, Landa Rivera L, Hernell O, Lonnerdal B. Iron supplementation affects growth and morbidity of breast-fed infants: results of a randomized trial in Sweden and Honduras, J Nutr 2002; 132: 3249-55

26 Lonnerdal B, Hernell O. Iron, zinc, copper and selenium status of breastfed infants and infants fed trace element fortified milk-based infant formula. Acta Paediatr 1994; 83: 367-73

27 Haschke F, Vanura H, Male C, Owen G, Pietschnig B, Schuster E, Krobath E, Huemer C. Iron nutrition and growth of breast- and formula-fed infants during the first 9 months of life. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1993 Feb; 16(2): 151-6

28 Bradley CK, Hillman L, Sherman AR, Leedy D, Cordano A. Evaluation of two iron-fortified, milk-based formulas during infancy. Pediatrics 1993; 91: 908-14.

29 Haschke F, Ziegler EE, Edwards BB, Fomon SJ. Effect of iron fortification of infant formula on trace mineral absorption. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1986; 5: 768-73

30 Sullivan JL. Iron and the sex difference in heart disease risk. Lancet 1981; 1: 1293-4

31 Ascherio A, Willett WC, Rimm EB i wsp. Dietary iron intake and risk of coronary heart disease among men. Circulation 1994; 89: 768-73

32 Gera T, Sachdev HPS. Effect of iron supplementation on incidence of infectious illness in children: systematic review. BMJ 2002; 325: 1142-4

33 World Health Organization. The optimal duration of exclusive breastfeeding, Report of an expert consultation. Geneva, 28-31 March 2001 (WHO/FCH/CAH/01.24). www.who.int/child-adolescent- health/New_Publications/NUTRITIONWHO_CAH_01_24.pdf