Maltretowanie dzieci to stale aktualny problem, którego częstość występowania wydaje się stale wzrastać. Niestety w Polsce wykrywalność zjawiska jest dalece niewystarczająca i dotyczy zazwyczaj przypadków niezwykle drastycznych, szokujących opinię publiczną, kiedy doszło już do wyrządzenia ogromnej krzywdy dziecku. Artykuł przedstawia formy przemocy wobec dzieci zwracając uwagę na dyskretne symptomy, możliwe do zaobserwowania dla pediatry, przedszkolanki, czy nauczyciela.
Przemocą określamy wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w wolność osobistą jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza wszelkie zasady wzajemnych relacji [Pospiszyl, 1994]. W relacji z dzieckiem osoba stosująca przemoc może dopuścić się następujących zachowań:
* zaniedbanie – powtarzające się lub poważne zaniedbanie dziecka albo brak opieki i narażanie dziecka na niebezpieczeństwo, w tym na zimno i głód, albo krańcowe ignorowanie obowiązków opiekuńczych, co prowadzi do znacznego pogorszenia stanu zdrowia dziecka lub zakłócenia jego rozwoju, w tym do opóźnienia rozwoju fizycznego bez uwarunkowań organicznych
* obrażenia fizyczne – występujące u dziecka obrażenia fizyczne albo niemożność zapobieżenia takim obrażeniom (lub cierpieniom), w tym zamierzone trucie, duszenie i zespół Munchausena przeniesiony na dziecko
* nadużycia seksualne – seksualne wykorzystanie dziecka lub nastolatka
* przemoc emocjonalna – poważne szkodliwe oddziaływanie na emocjonalny i behawioralny rozwój dziecka, spowodowany odrzuceniem lub ignorowaniem jego emocjonalnych potrzeb (na podstawie dokumentu Working Together under the Children Act 1989 wydanego przez Department of Health, Education and Science, Home Office i Welssch Office)
W badaniach wskazuje się na pewne czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo zaistnienia przemocy wobec dzieci. Podkreśla się udział następujących czynników:
1. historia przemocy w rodzinie
2. rodzice obojętni, nietolerancyjni lub nadopiekuńczy
3. samotny rodzic lub separacja
4. problemy społeczno – ekonomiczne, np. bezrobocie
5. choroby psychiczne, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków
6. rodzic w dzieciństwie doświadczał przemocy lub zaniedbania
7. niska waga urodzeniowa lub przedwczesny poród
8. po urodzeniu brak kontaktu z matką przez ponad dobę
9. wiek matki poniżej 21 lat
10. rodzina zrekonstruowana lub konkubinat
11. mniej niż 18 miesięcy między kolejnymi porodami
12. upośledzenie umysłowe lub fizyczne dziecka [Browne i Sagi, 1988]
Zachowanie maltretowanego dziecka cechuje często lękliwość w stosunku do dorosłych, objawiająca się np. gwałtownym uchylaniem się w odpowiedzi na gest, oczekiwaniem kary za błahe przewinienia, brakiem reakcji na ból, obojętnością na płacz innych dzieci a także agresywne zachowania asocjalne. Często jednak pierwszym zauważonym symptomem przemocy są jej tragiczne następstwa - śmierć na skutek obrażeń, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego czy różnego rodzaju deficyty odpowiadające zespołowi psychoorganicznemu: obniżenie poziomu intelektualnego, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, zaburzenia zachowania związane z trudnością w kontrolowaniu emocji i rozpoznawania znaczenia sytuacji społecznych.
