Streptococcus pneumoniae (pneumococcus), bakteria popularnie zwana pneumokokiem, należy do organizmów Gram – dodatnich, fakultatywnych aerobów. O zjadliwości tej bakterii decydują niektóre elementy jej budowy, a zwłaszcza otoczka polisacharydowa o właściwościach antyfagocytarnych,a także wytwarzana przez bakterię IgA proteaza, która inaktywuje sekrecyjne przeciwciała IgA. Ponadto drobnoustrój ten cechuje się dużą różnorodnością, gdyż z uwagi na strukturę otoczki polisacharydowej wyróżniono ponad 83 serotypy pneumokoków. (1)

 

Nie ma zwierzęcych rezerwuarów tego patogenu; Streptococcus pneumoniae jest patogenem ludzkim, a przenoszony jest głównie drogą kropelkową. Na dowód ogromnego rozpowszechnienia tej bakterii podawany jest fakt, iż w Anglii rocznie hospitalizowanych jest 40 000 osób z powodu pneumokokowego zapalenia płuc oraz 15 000 osób z powodu zapalenia ucha środkowego. (9)

 

Diagnostyka laboratoryjna zakażeń wywołanych przez Streptococcus pneomaniae opiera się na wykonywaniu posiewy i hodowli materiału pobranego od osoby chorej / nosiciela. Materiałem tym może być krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, mocz, wymazy pobierane z jam ciała oraz błon śluzowych. Szczególne znaczenie diagnostyczne mają tak zwane szybkie testy lateksowe; w codziennej praktyce rzadziej natomiast stosowana jest identyfikacja materiału genetycznego przy użyciu polimerazowej reakcji łańcuchowej (ang. polymerase chain reaction, PCR. Badania serologiczne w diagnostyce zakażeń pneumokokowych mają niewielkie znaczenie.(1)

 

Zakażenie wywołane przez Streptococcus pneumoniae może być przyczyną kilku klinicznie obserwowanych zespołów chorobowych, to jest zapalenia płuc, zapalenia ucha środkowego, zapalenia oskrzeli, zapalenia zatok obocznych nosa,a także zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Wymienione schorzenia dotyczą zarówno dorosłych, jak i dzieci. (3,6)

 

Częstość występowania najgroźniejszej infekcji wywołanej przez pneumokoki, to jest zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, różni się w zależności od regionu geograficznego oraz stopnia rozwoju ekonomicznego danego regionu. W Europie częstość pneumokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci poniżej 2 roku życia szacowana jest na 10 przypadków/ 100 000 / rok, natomiast na przykład w Gambii jest to 148/ 100 000/ rok. (5) Zachorowania te cechuje pewna sezonowość, bowiem na okres zimowy przypada 76% z nich. (2) W większości przypadków dzieci z pneumokokowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych udaje się ustalić ognisko, z którego nastąpił rozsiew drobnoustroju, jednak u 42% dzieci ognisko to pozostaje niezidentyfikowane. Ustalenie ogniska zakażenia ma istotne znaczenie rokownicze. (6) Większość autorów zajmujących się tym problemem jest zgodna, iż u ponad 1/3 przypadków pierwotnym ogniskiem infekcji jest ucho środkowe, znacznie rzadziej są to płuca (18%) oraz zatoki oboczne nosa(8%). (3,6,7)

 

Objawy kliniczne najczęściej obserwowane u dzieci z pneumokokowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych to przede wszystkim gorączka i zaburzenia świadomości; opisywane są u ponad 90% dzieci przyjmowanych do szpitala. Przeważnie objawy te poprzedzały na 1 –4 dni przyjęcie dziecka do szpitala i w około 30% przypadków były przyczyną wdrożenia antybiotykoterapii. Natomiast dodatnie objawy oponowe, a zwłaszcza sztywność karku, stwierdzano jedynie u około połowy z nich. (3,6) Inne objawy to bóle głowy oraz drgawki, występujące z częstością odpowiednio 41 % i 11% (6) Drgawki znamiennie częściej obserwowane są u dzieci, zwłaszcza poniżej pierwszego roku życia. (7)