W części II omówiono najczęstsze przeciwwskazania do szczepień ochronnych oraz mogące wystąpić odczyny poszczepienne.
Odczyny poszczepienne
Odczyn poszczepienny jest łagodną i trudną do wyeliminowania reakcją fizjologiczną. Nasilenie tej reakcji jest większe po podaniu żywych szczepionek.
Po BCG :
- odczyn bezpośredni – szybko znikający biały bąbel o średnicy 7-10 mm (dowód o prawidłowym śródskórnym podaniu)
- odczyny późniejsze – po 2-3 dniach niewielki naciek z pęcherzykiem zawierającym mętną treść (pęcherzy szybko pęka i goi się), po 2-4 tygodniach może wytworzyć się naciek tworzący krostę, a nawet niewielkie owrzodzenie o średnicy do 10 mm, po 2-3 miesiącach tworzące bliznę o średnicy powyżej 3 mm (owrzodzeniu może towarzyszyć odczyn ze strony lokalnych węzłów chłonnych- powiększenie do 1 cm)
Po komponencie DT występują zazwyczaj reakcje miejscowe pod postacią obrzęku, bolesności i zaczerwienienia w miejscu wstrzyknięcia ustępujące do 48 h. Można zastosować okłady z sody oczyszczonej (1 łyżeczka na pół szklanki wody). Podobny miejscowy odczyn o niewielkim nasileniu może wystąpić po IPV.
Objawy ogólne związane są z komponentą krztuścową DTP i jest to zazwyczaj niewielkiego stopnia wzrost temperatury ciała, drażliwość, senność, brak apetytu, wymioty lub wolne stolce. Postępowanie polega na podaniu paracetamolu i zastosowani diety lekkostrawnej.
Odczyny poszczepienne po szczepieniu p/WZW B mogą myć miejscowe i ogólne (gorączka, złe samopoczucie, objawy grypopodobne). Mają one łagodny, przemijający przebieg.
Wzrost temperatury po monowalentnych szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce oraz po formie poliwalentnej występuje w drugim tygodniu po szczepieniu.
Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)
NOP to objawy chorobowe związane czasowo ze szczepieniem, nie zawsze jednak nim spowodowane. Wynikają z: indywidualnej reakcji danego organizmu lub błędnego podania czy też niewłaściwego przygotowywania lub przechowywania szczepionek. Lekarz mający do czynienia z niepożądanym odczynem poszczepiennym ma obowiązek zawiadomić o tym terenową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną. NOP dzieli się na miejscowe (nacieki, owrzodzenia, ropnie o różnym nasileniu, odczyny węzłowe, ogólne (podwyższenie temperatury ciała, rozdrażnienie, brak apetytu, złe samopoczucie, bóle mięśni i stawów, zespół hipotensyjno-hiporeaktywny, ciągły płacz, biegunka, wymioty, wysypki, małopłytkowość, zapalenie przyusznic, zapalenie jąder, posocznica), odczyny alergiczne (zmiany skórne, skurcz oskrzeli, obrzęki, ostra reakcja nadwrażliwości do dwóch godzin po zaszczepieniu oraz natychmiastowy wstrząs anafilaktyczny), neurologiczne (aseptyczne zapalenie mózgu, porażenia wiotkie –VAPP, zespół Guillain-Barre). Za powikłanie poszczepienne uważa się również śmierć dziecka w okresie 30 dni po szczepieniu.
Po BCG NOP występują bardzo rzadko i wynikają zazwyczaj z nieprawidłowo technicznie podanego szczepienia. Są to owrzodzenie lub ropień o średnicy powyżej 10 m u noworodków i powyżej 20 mm u dzieci starszych, utrzymujące się powyżej 3 miesięcy, ropnie podskórne, odczyny węzłowe (powiększenie powyżej 1 cm, zmiany ropne), uogólnione zakażenie prątkiem BCG- prosówka, zapalenie kości (przyczyną mogą być zaburzenia odporności), keloid, przyspieszony odczyn poszczepienny tzw. poronny fenomen Kocha- pojawia się od 2-7 dni po szczepieniu jako nacieczenie, a następnie owrzodzenie o średnicy kilku cm, goi się samoistnie.
VAPP (vaccine associated polio paralisys) jest to rzadkie powikłanie po podaniu OPV (1 na 10 mln szczepionych). Związane jest z infekcją żywym dzikim szczepem wirusa polio użytym do uodparniania i manifestuje się wiotkimi, najczęściej asymetrycznymi porażeniami. Największe ryzyko tego powikłania mają niemowlęta dotychczas nieszczepione (obecnie pierwsza i druga dawka to IPV), osoby z zaburzeniami odporności, zarówno zaszczepione jak i z otoczenia szczepionych dzieci (wirus wydalany jest z kałem przez wiele tygodni po szczepieniu). Dzięki powszechnemu wprowadzeniu do kalendarza szczepień IPV, ryzyko VAPP znacznie się zmniejszyło. Należy jednak pamiętać o zagrożeniu jakie stanowi wydalany przez zaszczepione OPV dziecko dla nieuodpornionego niemowlęcia oraz osób z zaburzeniami odporności. IPV jest szczepionką bardzo bezpieczną nie notowano niepożądanych odczynów poszczepiennych.
Powikłaniami związanymi z komponentą krztuścową DTP jest gorączka powyżej 39ºC, zespół hipotensyjno-hiporeaktywny: hipotonia naczyniowa, spadek RR, obniżone napięcie mięśniowe, brak kontaktu z otoczeniem oraz ciągły płacz (krzyk o wysokich tonach) trwający ponad 3 godziny.
U około 15 % szczepionych dzieci między 5 a 12 dniem może pojawić się zmodyfikowana infekcja odrowa (dziecko jest niezakaźne dla otoczenia) trwająca 2 dni. Objawy to najczęściej gorączka, rzadziej drobnoplamista wysypka, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego z nieżytem górnych dróg oddechowych. Bardzo rzadko ( 1 na 1-3 mln szczepionych) dojść może do poszczepiennego zapalenia mózgu.
Bardzo rzadkim NOP po szczepieniu przeciw świnkowym jest zapalenie jąder lub przyusznic. Zapalenie mózgu po szczepieniu przeciwko śwince jest wprawdzie łagodnym i nie pozostawiającym trwałych następstw powikłaniem, jednak w celu jego eliminacji wskazane jest stosowanie szczepionek zawierających atenuowany szczep świnkowy Jeryl Lynn.
NOP występujące po szczepieniu przeciwko różyczce to: podwyższenie ciepłoty ciała, rożyczkopodobna wysypka, powiększenie zausznych węzłów chłonnych, obrzęk i bolesność stawów oraz trombocytopenia. Powikłania poszczepienne po zastosowaniu poliwalentnej szczepionki p/odrze, śwince i różyczce są takie same (i nie częstsze) jak po zastosowaniu szczepionek monowalentnych. Nie udowodniono zwiększonej zachorowalności na choroby OUN ani zapalne choroby jelit po zastosowaniu szczepionki poliwalentnej.