Wstęp, definicje

Zaparcia stają się powoli chorobą cywilizacyjną. Na dolegliwości związane z utrudnionym oddawaniem stolca skarży się coraz więcej dorosłych i dzieci. Częstym powikłaniem przewlekłych zaparć jest popuszczanie stolca, świadczące o dużych zaburzeniach funkcji końcowego odcinka jelita, wynikających z długotrwałej retencji stolca.

Najważniejsze przyczyny zaparć, często współistniejące ze sobą i wzajemnie się wzmacniające, to:

- nieprawidłowa dieta zbyt uboga w błonnik pokarmowy

- mała aktywność fizyczna

- czynniki stresowe (jelito nadwrażliwe z tendencją do zaparć)

Tzw. organiczne przyczyny zaparć (choroba Hirschsprunga, niedoczynność tarczycy, hiperkalcemia, hipokaliemia itp.) są zdecydowanie rzadsze w praktyce, aczkolwiek zawsze należy starannie zbierać wywiad i badać dziecko pod kątem objawów mogących sugerować jedną z przyczyn organicznych.

Nieprawidłowa dieta jako przyczyna zaparć

Z punktu widzenia biologicznego, przewód pokarmowy człowieka swoją budową lokuje się niemal dokładnie pośrodku, pomiędzy “krótkojelitowymi” przewodami pokarmowymi zwierząt mięsożernych, a “długojelitowymi” przewodami roślinożerców. Oznacza to, że do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu potrzebujemy diety zrównoważonej, w której oprócz pokarmów pochodzenia zwierzęcego zawarta będzie znacząca pula pokarmów roślinnych, zawierających błonnik pokarmowy.

Błonnik pokarmowy występuje wyłącznie w produktach roślinnych. Jako składnik nie trawiony w przewodzie pokarmowym, nie ma wartości odżywczych, ale jest uznawany za niezbędny składnik odżywczy. Ma on duże pozytywne znaczenie dla działania przewodu pokarmowego człowieka. Jego znaczenie fizjologiczne dla funkcji jelit to przede wszystkim:

- zwiększanie objętości i rozluźnianie konsystencji mas kałowych

- stymulacja wzrostu korzystnej zdrowotnie mikroflory jelitowej

- skrócenie czasu pasażu jelitowego stolca

Niestety, badania naukowe dowodzą, że dieta w krajach wysoko rozwiniętych zawiera zbyt mało błonnika. Wynika to ze spożycia zbyt dużej ilości pokarmów wysoko przetworzonych i zwierzęcych. Problem ten w szczególności dotyczy krajów byłego bloku wschodniego, gdzie po roku 1989 dokonała się skokowa i radykalna zmiana obyczajów żywieniowych. Jak się wydaje była to zmiana nie w pełni korzystna zdrowotnie. Mamy wprawdzie znacznie mniej zatruć pokarmowych i schorzeń wynikających ze skażenia bakteriologicznego żywności, ale narasta tendencja spożywania pokarmów wysokokalorycznych, bogatych w tłuszcze nasycone, wysokoprzetworzonych, a co za tym idzie ubogich w błonnik pokarmowy. Konsekwencją jest narastający problem nadwagi i otyłości oraz ściśle związanych z nimi zaparć.