Istnieje kilka rodzajów szczepionek przeciwko meningokokom. Artykuł omawia różnice pomiędzy nimi oraz zasady doboru szczepionek w poszczególnych grupach wiekowych.
Skład szczepionki jest niezwykle ważny w aspekcie wskazań do stosowania poszczególnych szczepionek w różnych grupach wiekowych:
1) U niemowląt i małych dzieci możliwa do skutecznego zastosowania jest zasadniczo tylko szczepionka pojedyncza przeciwko typowi C. Można ją podawać niemowlętom powyżej 2 miesiąca życia, aczkolwiek w tej grupie wiekowej zawsze wymaga ona podania trzech dawek. Zwykle podaje się dwie pierwsze w trzecim i czwartym miesiącu, a trzecia dawka jest dawką przypominającą podawaną w 12 miesiącu życia. Do takich szczepionek należą: Neis Vac-C, Meningitec i Menjugate. U dzieci starszych, jeżeli stosujemy szczepionkę pojedynczą przeciwko typowi C, wystarcza jedna dawka szczepionki.
2) Szczepionki skojarzone A+C są relatywnie słabo immunogenne aż do wieku 18-24 miesięcy. Szczepienie niemowląt tymi szczepionkami może być skuteczne w okresie tuż po szczepieniu, ale u dużej części dzieci odporność potrafi wygasnąć już po 1 roku od szczepienia. Dostępna w Polsce Polisacharydowa szczepionka meningokokowa A+C jest zarejestrowana dla dzieci w wieku powyżej 18 miesięcy.
3) Antygeny serotypów Y i W-135 są immunogenne (wzbudzają odporność) dopiero u dzieci powyżej 2 roku życia. Nie ma więc sensu stosowanie najnowszych i najdroższych szczepionek "poczwórnych" (A+C+Y+W-135) u dzieci młodszych niż 24 miesiące. W dodatku nowoczesne poczwórne szczepionki koniugowane, takie jak rutynowo stosowana w USA Menactra, są sprawdzone i zaakceptowane do stosowania wyłącznie u osób od 11 roku życia. Trwają badania mające doprowadzić do rejestracji Menactra u dzieci w wieku 2-10 lat. Istnieje też poczwórna szczepionka polisacharydowa (Menomune), możliwa do stosowania u dzieci powyżej 2 roku życia, ale nie jest ona zarejestrowana w Polsce.
4) Prototypowe szczepionki przeciwko serotypowi B to nadal preparaty eksperymentalne, testowane w badaniach kliniczno-naukowych. Nie są dostępne na rynku jako szczepionki do powszechnego stosowania.
Wskazania do szczepień przeciwko meningokokom
W krajach rutynowo szczepiących dzieci przeciwko meningokokom można wyróżnić dwie różne koncepcje prowadzenia szczepień, które można obrazowo nazwać schematem amerykańskim i schematem brytyjskim.
1) Schemat amerykański
W USA podkreśla się, że grupą najbardziej zagrożoną zachorowaniem na tzw. inwazyjną chorobę meningokokową, czyli sepsę lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, są nastolatki i młodzi dorośli. W tej właśnie grupie wiekowej obserwuje się największą liczbę ciężkich zachorowań i największą śmiertelność. Z tego powodu w USA wprowadzono rutynowo masowe szczepienia wszystkich nastolatków w wieku 11-15 lat. Ze względu na mobilność społeczeństwa oraz pojawiające się "przywleczone" zakażenia coraz to nowymi typami meningokoków, w USA rekomenduje się szczepienia nowoczesnymi szczepionkami "poczwórnymi". Sensem takiego poszerzonego szczepienia jest profilaktyczne zabezpieczenie pacjentów przed maksymalną liczbą szczepów meningokoków, z którymi mogą zetknąć się w swoim życiu.
W USA szczepienia przeciwko meningokokom w grupie dzieci poniżej 11 roku życia prowadzi się wyłącznie w tzw. grupach ryzyka, czyli np. u dzieci z niedoborami odporności oraz u dzieci mieszkających na terenach o znacznie zwiększonej liczbie zachorowań na inwazyjne choroby meningokokowe. U dzieci poniżej 2 roku życia szczepienia przeciwko meningokokom są w USA prowadzone wyjątkowo rzadko.