Antybiotyki są grupą leków wyjątkowo często stosowanych u dzieci. Z ich stosowaniem związane są niestety liczne objawy uboczne, głównie ze strony przewodu pokarmowego. Najczęstsze jelitowe powikłania antybiotykoterapii to biegunki i bóle brzucha. Powikłania poantybiotykowe mogą być niekiedy bardzo poważne, włącznie ze stanami zagrożenia życia, jak na przykład w tzw. rzekomobłoniastym zapaleniu jelit.

Biegunka poantybiotykowa jest poważnym problemem z uwagi na skalę zjawiska. Szacuje się, że mniej lub bardziej nasilone powikłania jelitowe ma od 11% do 40% dzieci przyjmujących doustne antybiotyki. Naturalnym sposobem profilaktyki i leczenia tego stanu wydaje się być stosowanie probiotyków, czyli preparatów żywych bakterii, normalizujących zaburzenia flory bakteryjnej jelit.

W poniższym tekście spróbujemy odpowiedzieć na najważniejsze pytania związane ze stosowaniem probiotyków u dzieci leczonych antybiotykami:

1. Jaki jest mechanizm i obraz kliniczny zaburzeń jelitowych spowodowanych przez antybiotyki?
2. W jaki sposób probiotyki mogą zapobiegać biegunkom poantybiotykowym?
3. Jakie preparaty probiotyków i jakie dawki probiotyków są najskuteczniejsze?
4. Czy należy rutynowo rekomendować probiotyk jako dodatek do antybiotykoterapii?

Ad 1

Mechanizm i obraz kliniczny zaburzeń jelitowych spowodowanych przez antybiotyki

Antybiotyk jest lekiem o działaniu przeciwbakteryjnym (bakteriobójczym lub bakteriostatycznym). Antybiotyk podawany doustnie wchłania się z przewodu pokarmowego i działa ogólnoustrojowo (np. na drogi oddechowe lub układ moczowy), ale każdy antybiotyk ma nieuchronnie dodatkowe działanie uboczne na przewód pokarmowy. Działanie to polega głównie na zaburzeniu składu flory bakteryjnej jelit.

Przewód pokarmowy człowieka, a zwłaszcza jelito grube, zawiera miliardy bakterii stanowiących tzw. fizjologiczną florę jelitową. Te "korzystne" bakterie mają duże znaczenie zdrowotne biorąc udział w produkcji witamin, regulacji czynności jelit czy produkcji gazów jelitowych. Powikłania poantybiotykowe polegają na zaburzeniu równowagi pomiedzy poszczególnymi szczepami bakterii. Eliminacji ulegają szczepy bardziej wrażliwe na dany antybiotyk a w ich miejsce pojawiają się tzw. bakterie patogenne (szkodliwe dla zdrowia). Za szczególnie niebezpieczne uważa się nadkażenie bakterią Clostridium difficile, produkująca toksyny A i B. Bakteria ta, szczególnie chętnie namnażająca się w jelitach osób leczonych antybiotykami doustnymi, może powodować ciężkie powikłania nazywane rzekomobłoniastym zapaleniem jelit.

Generalną zasadą jest reguła, że powikłania poantybiotykowe są tym większe im szersze spektrum działania ma antybiotyk oraz im gorsze jest jego wchłanianie z jelit do krwi (wtedy w jelitach pozostaje więcej aktywnej substancji antybiotykowej).