Gruźlica płuc u dzieci: część 1
Pierwsza część artykułu dla lekarzy i studentów medycyny omawia epidemiologię i patogenezę zakażeń prątkiem gruźlicy.
EPIDEMIOLOGIA
Szacuje się, że 1/3 ludzi na świecie jest zakażona prątkami gruźlicy. Z powodu gruźlicy 2 mln ludzi umiera każdego roku. Ponad 95% tych zgonów jest stwierdzana w krajach rozwijających się, m.in. z powodu wzrastającej liczby chorych na AIDS. Do innych przyczyn należy zaliczyć niedostateczną realizacje programów zwalczania gruźlicy, lekceważenie gruźlicy w krajach rozwiniętych, brak środków na leczenie w krajach rozwijających się, oraz narastające zjawisko lekooporności prątków.
W Polsce wg badań szacunkowych około 20% całej populacji jest zakażona prątkiem gruźlicy. Aktualna zapadalność na gruźlicę w naszym kraju wynosi 24/100.000. Od około 10 lat wskaźniki epidemiologiczne wykazują stałą tendencję spadkową. Dotyczy to także populacji dziecięcej. Jedynie skutecznym działaniem zmierzającym do zmniejszenia ryzyka nowych zakażeń gruźlicą jest wczesne wykrywanie i skuteczne leczenie chorych.
W transmisji zakażenia uczestniczą osoby prątkujące (u których prątki stwierdzane są w rozmazach plwociny). Z tego powodu dzieci nie są źródłem zakażenia dla otoczenia ponieważ najczęściej nie prątkują. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową u około 35% osób będących w bezpośrednim kontakcie z chorym na gruźlicę. Objawy gruźlicy rozwija 10% zakażonych. Około 5% choruje bezpośrednio po zakażeniu (gruźlica pierwotna), kolejne 5% w późniejszych okresach życia. Do zakażenia gruźlicą predysponuje dysfunkcja układu immunologicznego w przebiegu zakażenia HIV lub jatrogennej immunosupresji, przewlekłe choroby nerek i wątroby, nowotwory, niedożywienie. Palenie papierosów aktywne i bierne podnoszą ryzyko zakażenia prątkiem i aktywnej gruźlicy u dzieci dwukrotnie.
Dominującą postacią choroby w każdym wieku jest gruźlica układu oddechowego. Najczęstszymi postaciami gruźlicy poza układem oddechowym, są: gruźlica obwodowych węzłów chłonnych, kostno-stawowa i narządów moczowo-płciowych.
PATOGENEZA GRUŹLICY
Po przedostaniu się do pęcherzyków płucnych prątek wnika do makrofagów. Dalszy przebieg procesu (zniszczenie prątka, zakażenie lub choroba) zależą od liczby i zjadliwości prątków oraz niespecyficznej aktywacji makrofagów. Zasadnicza rolę w oporności na zakażenie gruźlicą może odgrywać gen białka NRAMP, związanego z naturalną odpornością makrofagów pęcherzykowych.
Jeżeli prątki nie zostały zniszczone, dochodzi do rozpadu makrofagów i pochłonięcia prątków przez inne komórki, przede wszystkim monocyty – jest to tzw. okres logarytmicznego wzrostu prątków. Klinicznie odpowiada on krwiopochodnemu rozsiewowi prątków. W tym okresie może rozwinąć się gruźlica uogólniona.
